Bir çok insan bu iki kelimeyi duymuştur ancak sanırım ki anlamını ve neden yapıldığını pek çok bilen yoktur. Çünkü kolostomi ve ileostomi işlemleri genelde bu durumlarla ilişkili olan hastalıklara sahip hastalar ve yakınları tarafından bilinir. Bu makalemde bu durumlarla ilgili yararlı ve kısa bilgiler vereceğim.
Kolostomi nedir?
Kolostomi, kolonu (kalın bağırsağın en uzun kısmı) karın duvarının dışına açılmasını sağlayan cerrahi bir işlemdir. Kolon veya rektumun bir kısmı hastalık süreci veya kolonun hasarlı alanı (örneğin Kolon kanseri) çıkarıldığında kolostomi oluşur.
İleostomi nedir?
İleostomi, ileumu (ince bağırsağın son kısmı) karın duvarının dışına açılmasını sağlayan işlemdir.
Kolostomi veya ileostomi ile oluşturulan açıklığa STOMA denir.
Bir kolostomi veya ileostomi geçici (Temporary) veya kalıcı (Permanent) olabilir. Doktor, bağırsakların ameliyat sonrası dinlenip iyileşmesini sağlamak için geçici bir kolostomi veya ileostomi yapabilir. Rektumun alt kısmı ve anal sfinkter çıkarılırsa kolostomi veya ileostomi kalıcı olur.
Bir kolostomi veya ileostomi ayrıca bağırsak saptırma (Bağırsak Diversiyonu) olarak da adlandırılabilir.
Kolostomi veya ileostomi neden yapılır?
Bağırsağın bir kısmının çıkarılması veya atlanması (bypass) gerektiğinde kolostomi veya ileostomi yapılır. Bu işlem, aşağıdaki durumlarda tedavinin bir parçası olarak yapılabilir:
- kolorektal, anal veya yumurtalık kanserleri
- ülseratif kolit veya Crohn hastalığı gibi inflamatuar bir bağırsak hastalığı (IBD)
- ailesel adenomatoz polipozis (FAP)
- bağırsakta tıkanma (bağırsak tıkanması denir, ileus, obsrüksiyon)
- bağırsaklara zarar veren yaralanma
- bağırsak astarında oluşan ve iltihaplanan küçük torbalar (divertikülit olarak adlandırılır)
- doğum kusurları
- Dışkı Kaçırma Hastalığı (Fekal İnkontinans)
- İleri peri-anal fistül vakalarında.
Kolostominin veya ileostominin yapıldığı yerler
Kolostomi veya ileostomi yapılması, hastalıktan etkilenen bağırsak kısmına bağlı olacaktır. Farklı kolostomiler, kolonda oldukları yere göre adlandırılır.
Sigmoid kolostomi , kolonun rektuma bağlanan son kısmı olan sigmoid kolonda yapılır. En sık görülen kolostomi türüdür.
İnen kolostomi (dessendan), kolonun karnın solundan aşağı inen kısmı olan inen kolonda yapılır.
Transvers kolostomi, üst karın içinden geçen kolonun orta kısmı olan transvers kolonda yapılır.
Çıkan kolostomi (assendan), kolonun ilk kısmı olan yükselen kolonda yapılır. Çekumdan başlar ve karnın sağ tarafına kadar çıkar. Yükselen bir kolostomi sık yapılmaz çünkü bunu yerine ileostomi tercih edilir.
İnce bağırsağın son kısmı olan ileumda ileostomi yapılır.
Kolostominin veya ileostominin yapılması, dışkı tipini ve tutarlılığını etkileyecektir. Kolon normalde suyu emer. Kolonun bir kısmı veya tamamı çıkarıldığında veya atlandığında, her zamanki gibi su dışkıdan emilemez. Örneğin, bir ileostomiden çıkan dışkı çoğunlukla sıvıdır, çünkü kolonun içinden geçmez, bu normalde suyun çoğunu giderir. İnen veya sigmoid bir kolostominiz varsa, dışkı her zamanki gibi oluşacak ve sağlam olacaktır.
Kolostomi ve ileostomi çeşitleri
Bir kolostomi veya ileostomi neden gerekli olduğuna bağlı olarak farklı şekillerde yapılabilir. Doktorunuz hangi kolostomi veya ileostominin sizin için en uygun olduğuna karar verecektir.
Uç (end) Kolostomi veya İleostomi
Bir kolostomi veya ileostomi, kolonun bir ucunu veya ileumun karın duvarındaki bir açıklığa tutturur. Sigmoid kolonda sıklıkla bir uç kolostomi yapılır. İleumun son bölümünde sıklıkla bir end ileostomi yapılır. Kolonun geri kalanı tamamen çıkarılabilir.
Rektal güdük (Stump) ile End Stoma
Rektal güdükle bir uç kolostomi veya ileostomi yapılabilir. Bu ameliyat ayrıca Hartmann prosedürü olarak da adlandırılabilir. Rektum ve anüs yerinde kalır ve kesik uç zımba (stapler) veya dikişlerle kapatılır. Rektal güdük işlevsel değildir (dışkı içinden geçmez), ancak yine de anüstan mukus çıkabilir. Bu tip kolostomi veya ileostomi geçici olabilir. Bağırsak iyileştikten sonra, doktor kalan bağırsağı rektuma bağlayabilir.
Mukus fistülü ile End kolostomi
Mukus fistüllü bir uç kolostomiye ayrıca çift namlulu veya çifte namlusu (double-barrel) kolostomi denir. Genellikle, enine kolonun veya inen kolonun bir kısmı çıkarıldığında ve sigmoid kolon, rektum ve anüs çıkarılmadığında yapılır. Bu tip kolostomi 2 stoma ile oluşturulur. Kolonun bir kısmı çıkarılır ve kolonun her bir kesik ucu, karın duvarındaki ayrı bir açıklığa tutturulur. Bir stoma, vücudun sağ tarafındaki kolonun ilk kısmından yaratılır. Dışkı içinden geçtiği için buna fonksiyonel stoma veya end stoma denir. Kolonun son kısmından mukus fistülü adı verilen ikinci bir stoma oluşturulur. Mukus fistülü, mukusu vücudun dışına çıkarır.
Loop kolostomisi veya ileostomi
Bir loop kolostomi veya ileostomi genellikle geçicidir. Dışkı, bağırsakların hastalıklı veya yaralı kısmına ulaşmadan önce vücudu terk edecek şekilde yapılır. Bağırsak iyileşdikten sonra tekrar bağlanabilir. Bir loop kolostomisi veya ileostomi oluşturmak için, doktor kolon veya ileumun bir kısmını karın duvarından dışarı alır ve karnın içine geri kaymasını engellemek için halka boyunca plastik bir çubuk yerleştirir. Bazen plastik bir çubuk yerine deri flep kullanılır. Daha sonra kolon veya ileumda bir kısmi kesi yapar (tam olarak kesmez). Açıklığın 2 tarafı, karnın üzerinde bir stoma haline gelir. Dışkı ve mukus, vücudu stomadan terk eder. Bazı dışkı ve mukus da anüs yoluyla çıkar.
Kolostomi veya ileostomi için hazırlık
Ameliyattan önce sağlık ekibiniz genel sağlığınızı kontrol etmek ve ameliyat olabileceğinizden emin olmak için testler yapar.
Doktorunuz veya sağlık ekibiniz ameliyattan önce özel bir diyete uymanız gerekip gerekmediğini size söyleyecektir. Sağlık ekibiniz ayrıca ameliyattan önce ne zaman yemek yemeyi ve içmeyi bırakacağınızı da söyleyecektir.
Ameliyattan önce bağırsağı temizlemeniz gerekebilir. Bu genellikle ameliyattan 1-2 gün önce müshil türüyle yapılan bir temizlik preparatının alınmasını içerir. Kolonun mümkün olduğunca boş olduğundan emin olmak için hastanede temizlik lavmanları verilebilir.
Cerrahınız genellikle stomanın uygun ve rahat bir yerde olmasını sağlamak için karın bölgesini işaretler. Cerrahınız veya sağlık ekibiniz ayrıca ameliyattan sonra kullanmanız gereken kese tipini (ostomi cihazı olarak da bilinir) tartışabilir. Enfeksiyonu önlemeye yardımcı olmak için ameliyattan hemen önce size antibiyotik verilebilir.
Kolostomi veya ileostomi nasıl yapılır?
Kolostomi veya ileostomi genel anestezi (GA) altında bir hastanede yapılabilir.
Cerrah açık veya laparoskopik bir teknik kullanabilir. Açık teknik ile cerrah, karın içine bağırsaklara ulaşmak için bir kesi (insizyon) yapar. Laparoskopik teknik ile cerrah, karnında küçük kesikler yapar ve daha sonra bir endoskop (hafif ve lensli ince, tüp benzeri bir alet, laparoskop) ve ameliyatı yapmak için aletler ekler. Açık teknik, kolostomi veya ileostomi için laparoskopik teknikten daha yaygın olarak kullanılır.
Ameliyat sırasında, barsakların bazı kısımlarının mobilize edilmesi gerekir. Bu, cerrahın bağırsakları yerinde tutan membranları kesip hareket ettirilip gerilebilmesi anlamına gelir.
Cerrahın neden kolostomi veya ileostomi yapması gerektiğine bağlı olarak, önce bağırsak rezeksiyonu yapılabilir. Bağırsak rezeksiyonu, bağırsağın hastalıklı veya hasar görmüş kısmını tamamen çıkarmak için kullanılır. Bağırsak rezeksiyonu hakkında daha fazla bilgi için: Bağırsak Çürümesi
Bir son kolostomi veya ileostomi oluşturmak için, cerrah kolon veya ileumun bir ucunu karın önduvarına bir açıklığa getirir ve ağızlaştırır. Cerrah, kolonun veya ileumun kesilen kısmının kenarlarını stoma yapmak için karın derisine diker. Kolonun veya ileumun diğer kesilen ucunu dikiş veya zımba ile kapatır. Kolostomi veya mukus fistül ile ileostomi için kolonun veya ileumun diğer kesik ucu, ikinci bir stoma yapmak için karın bölgesinin bir başka kısmına bağlanır.
Loop kolostomi veya ileostomi için, cerrah, kolonu veya ileumun kesik kenarlarını, karın duvarında 2 açıklıktan deriye diker.
Cerrah, sıvıları boşaltmak için karın içine bir tüp yerleştirebilir (dren). Bu enfeksiyonun önlenmesine yardımcı olur ve alanın iyileşmesini sağlar.
Stomanın etrafına ostomi aleti adı verilen özel bir kese yerleştirilir (Kolostomi veya ileostomi torbası). Bu kese, vücuttan stomadan geçen dışkıyı toplar.
Yan etkiler
Her türlü ameliyatta yan etkiler görülebilir, ancak herkesin deneyimi farklıdır. Bazı insanlar birçok yan etkiye sahiptir. Diğer insanların çok az veya hiç yoktur.
Kolostominin veya ileostominin yan etkileri şunlardır:
- Ağrı
- kanama
- enfeksiyon
- kan pıhtıları
- stomanın yakınında fıtık (stomal Herni, insizyonel herni)
- karın içine düşen stoma (stoma retraksiyon)
- stomadan beklenenden daha fazla çıkan bağırsak (stoma prolapsusu denir)
- Yakındaki organlarda hasar
- ileostomi ile daha olası olan dehidratasyon
- skar dokusunun neden olduğu bağırsakta tıkanma (bağırsak tıkanması denir)
Ameliyattan sonra
Ameliyattan sonra hastanede birkaç gün kalmanız gerekebilir. Sizi rahat ettirmek için ağrı kesici ilaçlar, epidural anestezi veya her ikisi birden verilecek. Bu ilaçlar genellikle damar içindeki bir iğne (intravenöz veya IV) veya bir epidural kateter yoluyla verilir.
Ameliyattan 1-2 gün sonra size berrak sıvı verilecektir. Katı yiyecekler ve yiyecekler yavaşça başlanacaktır.
Stoma genellikle ameliyattan hemen sonra şişer. Yumuşak, nemli ve kırmızımsı pembe renktedir, tıpkı ağızdaki astar gibi. Stomada his yoktur bu yüzden dokunduğunuzda ağrı yapmaz. Stomanın yüzeyinde çok sayıda kan damarı vardır, bu yüzden çok sert ovalarsanız veya silerseniz biraz kanama yapabilir.
Kolostomi veya ileostomi varsa, barsak hareketlerini kontrol edemezsiniz. Her zaman ostomi için bir kese (torba) giymeniz gerekir.
Hastanedeyken, enterostomal terapist olarak adlandırılan özel olarak eğitilmiş bir sağlık uzmanı, size kolostomi veya ileostomiyi nasıl yaşayacağınızı ve bakımını nasıl yapacağınızı öğretecektir. Eve gitmeden önce, sağlık ekibi veya enterostomal terapist sizinle bazı durumları konuşacak:
- bandajların veya pansumanın değiştirilmesi
- duş ve banyo
- İhtiyacınız olan ilaçları nasıl ve ne zaman kullanmanız gerektiği
- yeme ve içme
- fiziksel aktivite
- sorun yaşarsan ne yapmalı
- takip için cerrahı ne zaman ziyaret etmeli
- Kanseri gidermek için bir bağırsak rezeksiyonu yapılmışsa, daha fazla tedaviye ihtiyacınız olabilir. Kanser tedavisinde uzmanlaşmış (onkolog olarak adlandırılan) doktora sevk edilebilir.
Kolostomi veya ileostomi geçici ise, sağlık ekibiniz sizinle ne kadar zamana ihtiyaç duyacağınız konusunda konuşacaktır. Geçici bir kolostomi veya ileostomi genellikle birkaç ay (2-6 ay) boyunca yerinde olur. Kalın bağırsağın geri kalanı iyileştikten sonra, ileum veya kolonun 2 ucuna yeniden katılmak için başka bir ameliyat geçireceksiniz. Bu işleme anastomoz ve Kolostomi veya ileostomi kapatılması denir. Cerrah ayrıca karnınızdaki açıklığı da kapatır. Bu ikinci ameliyattan sonra normal olarak dışkılamaya devam edeceksiniz.
Diyetinizi yönetmek
Kolostomisi veya ileostomisi olan çoğu kişi ameliyattan önce olduğu gibi yemek yiyebilir. Aşağıdaki sorunları yönetmenize yardımcı olması için diyetinizde bazı değişiklikler yapmanız gerekebilir.
Gaz
Gaz bazı yiyecek ve içeceklerden kaynaklanabilir. Kontrol etmesi zor olabilir ve bazen utanç verici olabilir.
Düzenli yemekler yiyerek ve yemeğinizi yavaşça çiğneyerek gazı kontrol etmeye yardımcı olabilirsiniz. Aşağıdakiler dahil, gaza neden olabilecek yiyecekleri sınırlamak isteyebilirsiniz:
- kuru fasulye ve bezelye
- Brokoli
- lahana
- Karnıbahar
- soğan
- kavun
- güçlü peynirler
- karbonatlı içecekler
Koku
Bazı yiyecekler kese veya ostomi cihazından kokuya neden olabilir. Aşağıdakiler dahil, kokuya neden olabilecek yiyecekleri sınırlamak isteyebilirsiniz:
- soğan
- lahana
- Şalgam
- Sarımsak
- kuru bezelye ve fasulye
- yumurtalar
- balık
- kızarmış yiyecekler
- Yoğurt, ayran ve maydanoz gibi bazı yiyecekler kokuyu kontrol etmeye yardımcı olabilir. Kokuyu kontrol etmek için kese deodorantlar da ekleyebilirsiniz.
Torbanın kokusundan endişeleniyorsanız enterostomal terapistinizle konuşun.
Kolostomi torbasının değiştirilmesi hakkında buradaki bağlantıya göz atabilirsiniz: Torba Değiştirme
Stomada Tıkanma ve Tahriş
Bazen kolon veya ileum stomanın yakınında daralık oluşabilir. Bazı yiyecekler kolonun veya ileumun daralmış kısmında sıkışıp tıkanmaya veya zorlanmaya neden olabilir. Aynı gıdalar stomanın şişmesine ve tahriş olmasına da neden olabilir. Bir ileostomide tıkanmanın kolostomiden ziyade olasılığı daha yüksektir.
Çok fazla sıvı içmek tıkanmayı önlemeye yardımcı olabilir. Ayrıca, tıkanma veya tahriş eden bazı yiyecekleri sınırlamak isteyebilirsiniz, örneğin:
- ahududu, çilek ve domates gibi tohumlu besinler
- Fındık
- Patlamış mısır
- Hindistan cevizi
- Mısır
- kereviz
- Ananas
- elma kabuğu
Mide bulantınız veya kusmalarınız varsa ve stomadan hiçbir şey gelmiyorsa doktorunuza veya sağlık ekibinize derhal bildirin. Bu belirtiler tıkanmış olduğunuz anlamına gelebilir.
Yararlanan Kaynak: Op. Dr. Ertan Beyatlı - ertanbeyatli.com